Angstvallig bewaart bibliothecaris Lane de briefwisseling tussen de dichter T.S. Eliot en diens correspondentievriendin en vermoede heimelijke geliefde, Emily Hale. De brieven zouden geschreven zijn in de jaren dat Eliot’s eerste vrouw in een psychiatrische kliniek zit. Als een studente bij de bibliothecaris aandringt de brieven te mogen inzien, die niet eerder openbaar gemaakt mogen worden dan in 2020, wordt in gesprekken met haar zijn leven, dat van zijn overleden echtgenote, de studente en dat van Eliot geleidelijk zichtbaar. Het leven van Lane vertoont opmerkelijke parallellen met dat van Eliot en dat van zijn schrijfvriendin. De studente blijft de bibliothecaris achtervolgen, want ze is ge?ntrigeerd door Eliot’s ontboezemingen over zijn geloof in de brieven.
‘The Archivist’ (ook vertaald in het Nederlands onder ‘De Archivaris’) is een mooi, intelligent en in ouderwets rustig tempo verteld verhaal over verlangen, wanhoop, teleurstelling en verlies.

Voormalig echtgenote van bibliothecaris Lane blijkt evenals Eliot’s vrouw in een inrichting te hebben gezeten en Lane voor haar zelfdoding een lange reeks brieven te hebben geschreven. Haar manie, psychosen en wanen blijken hun oorsprong te hebben in geloof en bekering van haar Joodse ouders tot het protestantisme. Als in de ontmoetingen tussen bibliothecaris Lane en de studente hun aller verleden naar de oppervlakte komt, blijkt vooral het psychische gevecht met geloof en bekering het gemeenschappelijke in hun bestaan te zijn. Ook duiken er spoken uit het verleden op, uit de jaren rond de Tweede Wereldoorlog en de vernietiging van de joden door de Nazi’s.
Liefde’s onvermogen, het niet kunnen accepteren van onaangepast gedrag, het manoeuvreren van anderen in ongewenste situaties, onbegrip en betweterij kenmerken onderhuids de onderlinge relaties.

Schrijfster Cooley spiegelt de levens van Eliot en diens correspondentievriendin aan dat van bibliothecaris Lane en diens manische vrouw. Tegelijkertijd schetst Cooley in bedaagde, beknopte en bij haar onderwerp passende stijl een intrigerend verhaal over het intellectuele leven in Amerika na de Tweede Wereldoorlog.
Verhalen over het verleden worden afgewisseld met mooie dialogen tussen de bibliothecaris en de studente, terwijl het diepere gedachtegoed van zijn overleden vrouw in dagboekvorm wordt weergegeven. Cooley weeft de literaire stijlkunsten fraai in elkaar met vaak prachtige metaforische steken.

De archivaris is een mooie, beeldende roman over literair kunstenaarschap, maar vooral ook over de worsteling van mensen om het verloop van het leven te begrijpen en er greep op te willen krijgen. Met als doel hun beslissingen en handelingen te reinigen van de ongewilde gewetenssmetten die erop rusten. De lezer hoeft niet te wachten tot het jaar 2020 waarin Eliot’s vermeende brieven aan vriendin Hale openbaar gemaakt mogen worden. Bibliothecaris Lane bedenkt een briljante oplossing, die een einde maakt aan alle gegis.

Laurens R.