Zeker ook nog nooit gehoord van Ernst Haeckel? Ik ook niet. Totdat ik zijn opmerkelijke boek in handen kreeg. Lag net nieuw bij de boekhandel. Een prachtuitgave van 24 x 30 cm, nog geen 100 pagina’s, maar barstensvol raadselachtige en prachtige illustraties. Wie was die kunstenaar Haeckel? Een Duitse arts en bioloog, die een half jaar lang met een schepnet in het water van de straat van Messina peuterde en daar de ontdekking van zijn leven deed: onbekende soorten radiolaren. Radiolaren zijn microscopisch kleine skeletachtige eencelligen. Haeckel schreef er een boek over ‘Die Radiolarien (Rizopoda radiraria). Eine Monographie.’ Het verscheen in 1862. Het trok direct de aandacht van een groot publiek door de illustraties, die Haeckel zelf had vervaardigd van zijn schepselen, waargenomen door de microscoop. Op hoog artistiek nivo had hij zijn radiolaren minutieus nagetekend. Als volslagen onbekende kunstzinnige vormen en structuren verbaasden ze de wereld. De fascinerende tekeningen staan nu opnieuw prachtig in oorspronkelijk formaat afgedrukt in ‘Art forms from the ocean’. Een boek met verbluffende natuurwetenschappelijke illustratiekunst.

Haeckel (1834 - 1919) werd geboren in het Duitse Potsdam. 20 jaar later ging hij op aandrang van zijn vader medicijnen studeren. Maar Haeckel had een pesthekel aan ziektes. Voor een dokter een uitstekende motivatie om mensen beter te maken. Haeckel dacht er anders over, vooral toen hij geboeid raakte door cellulaire anatomie. Hij was niet meer bij zijn microscoop weg te slaan. In 1858 studeerde hij af. Zin om een artsenpraktijk te beginnen had ie allerminst. Hij ondernam in zijn eentje een zo?logische expeditie naar Sicili?.

Haeckel had geluk dat hij door omstandigheden gedwongen werd alleen naar Sicili? af te reizen. Hij zou in gezelschap gaan van een hoogleraar, maar deze was plotseling verhinderd. Na aankomst bleef het wekenlang slecht weer. Van onderzoek in zee kwam niks terecht. Hij reisde en dwaalde in plaats daarvan over het platteland en ontmoette de kunstschilder Hermann Allmers. Van hem leerde hij tekenen en schilderen. Zijn artistieke begaafdheid was ontwaakt. En hij wilde ook schilder worden. Zijn vader, die zijn reis betaalde, drong er op aan zich aan het wetenschappelijk werk te zetten.

Na zijn Messina’s onderzoek keerde Haeckel met 12 kratten onderzoeksmateriaal terug. Gedurende 2 jaar gluurde hij door de microscoop naar nieuwe soorten radiolaren. Aan de enkele honderden bekende soorten voegde hij er nog een equivalent aan toe. Nu zijn er inmiddels 5000 soorten bekend. Haeckel werd lector aan de universiteit van Jena, later ook nog directeur van het zo?logische museum en hij werd assistent-hoogleraar in de zo?logie. Op z’n 28ste.

Dat de natuur, zelfs de onzichtbare, zo mooi kon zijn had niemand kunnen dromen. De toegangspoort van de wereldtentoonstelling van Parijs in 1900 was een gigantisch vergroot exemplaar van een van Haeckel’s radiolaria. Groter eerbetoon kon een bioloog/kunstenaar niet krijgen. Nu is er een boek, waarin zijn frappante eencelligen in de wonderbaarlijkste en onge?venaarde vormen staan gereproduceerd. Als marsmannetjes uit zee. De illustraties van Haeckel zijn briljant. Met de microscoop en de tekenpen heeft hij een compleet nieuw universum blootgelegd, dat tot op heden kunstenaars inspireert. Het is de hoogeschool van artistieke natuuresthetiek. De 35 pagina’s reproducties in het boek krijgen een korte biografische inleiding over Haeckel en de historie van de ontdekking van de radiolaria. Een onweerstaanbaar boek met buitenplanetaire wezens die, ook als je een duikje neemt in de Zandvoortste golven, onzichtbaar en onschuldig tussen je tenen doorzwemmen.

Laurens