In westerse geschiedsschrijving en publieke beleving zijn de strafkampen en de massale slavenarbeid die in de Soviet Unie bestaan hebben relatief onderbelicht gebleven. Dit komt mede door het kleine aantal westerse slachtoffers. De enige Nederlander die, zover bekend, uitgebreid over zijn belevenissen in de russische strafkampen (de Gulag) heeft getuigd is Johan H. Wigmans in zijn boek "Ik was een der miljoenen".

Wigmans (1923) was 17 jaar toen de 2e wereldoorlog begon en vast van plan bij de geallieerden in dienst te treden om vanaf engelse kant het vaderland te bevrijden. Een oversteek naar Engeland bleek geen optie en de jonge Wigmans besloot in plaats daarvan bij de Luftwaffe in dienst te treden omdat hij dan, zo redeneerde hij, betere kansen had om Engeland te bereiken.
Het liep allemaal anders dan gepland en Wigmans bevond zich zomer 1942 in Duitse dienst aan het oostfront. Daar deserteerde hij op 24 juli naar de russische linies in het vertrouwen dat de russen hem wel richting Engeland konden helpen.
Het boek beschrijft de tien helse jaren die Wigmans vervolgens in de diverse russische gevangenissen en kampen door zou brengen.

Wigmans' pleidooi bij de russen voor transport naar London haalt niks uit, hij wordt als een gewone krijgsgevangene behandeld, slecht dus. Als Wigmans na 2 jaar gevangenschap een briefje naar buiten probeert te smokkelen, adresseert hij dit aan zijn ouders, en de engelse geheime dienst. Dit briefje wordt gevonden en Wigmans lot als 'kapitalistisch spion' lijkt bezegeld. Toch weet hij zijn ondervrager in de Moskouse Lubjanka gevangenis van zijn onschuld te overtuigen. Hij krijgt de optie voorgelegd om vrijgelaten te worden wanneer hij bereid is als soviet spion in Nederland te gaan werken. Dit weigert Wigmans omdat hij het als verraad tegenover God en vaderland beschouwt. Hierop wordt de 'slaaf van het vatikaan' naar Kazachstan gestuurd.

In Kazachstan ondergaat Wigmans alle verschrikkingen van het slavenbestaan in Stalin's kampen: slaaptekort, extreme kou, luizen, bedreiging en mishandeling door criminele kampgenoten, stervende medegevangenen, corrupte kampbazen en doktoren, maanden in de isolatiecel, onmenselijk zware arbeid in de kolenmijnen maar bovenal de altijd aanwezige honger door de te kleine rantsoenen.
Enkele malen ziet het er slecht uit voor Wigmans, maar steeds overleeft hij ternauwernood door gelukjes en hulp van medegevangenen.

De laatste jaren van zijn gevangenschap bevindt hij zich in verschillende kampen met duitse krijgsgevangenen. Wigmans is niet meer de naïeve onervaren gevangene, maar meer gehard en beter in Russisch. Nadat hij weer teruggestuurd is naar het europese gedeelte van Rusland wordt het leven geleidelijk aan iets dragelijker. Als zijn officiele straftijd erop zit duurt het nog bijna een jaar voordat hij officieel gerepatrieerd wordt. 8 augustus 1952 komt Wigmans terug in Nederland.

Zijn katholieke geloof speelt een centrale rol in het avontuur. Het levert hem geen sympathie bij de communistische ondervragers op. Het geeft hem wel de benodigde kracht in de meest uitzichtloze situaties. Naarmate hij er langer in slaagt te overleven, groeit zijn geloof in God's hand die hem helpt. Bij thuiskomst in Nederland gaat hij onmiddellijk naar het bisschoppelijk paleis in Den Bosch om de bisschop te spreken.


Helaas komen we in het boek weinig te weten over de persoon Wigmans voor en na zijn kampperiode. Wat bewoog deze jongen om op 18-jarige leeftijd brabantse huis en haard te verlaten ? Hoe reageerde zijn familie toen de man na 10 jaar afwezigheid en stilte op 29-jarige leeftijd weer op de stoep stond ?
Een tipje van deze sluier wordt opgelicht in het voor- en nawoord van het boek door ene D.A. Linnebank, promotor van de Rozenkranskruistocht in Nederland. Er wordt verteld over de boodschap van Fatima, door de heilige maagd in 1917 aan drie kinderen in Portugal doorgegeven. Daarin waarschuwt zij voor de marteling van vele vromen, de vernietiging van hele volken en de dwalingen die Rusland over de wereld zal verspreiden. Volgens Linnebank is Wigmans na zijn ervaringen in Rusland een van de grootste apostelen van De Boodschap van Fatima geworden, en dit is de reden voor het schrijven van het boek geweest.
In het boek zelf komt een aansprekender motief naar voren. Niet de verkondiging van de boodschap van Fatima, maar het getuigen over het lijden van miljoenen lotgenoten en het aankaarten van de afschuwelijke misstanden, in een tijd dat het in het westen bon-ton was met de Soviet-Unie en het communisme te heulen, is Wigmans drijfveer.

Het boek is in een vlotte stijl geschreven en leest als een spannend verhaal. Het nederlands doet inmiddels ietwat ouderwets aan en is doorspekt met germanismen. Misschien is dit omdat Wigmans zoveel jaren van zijn kamptijd in gezelschap van duitse krijgsgevangen heeft doorgebracht. Misschien heeft hij het boek ook wel in eerste instantie in het Duits geschrevenen voordat hij een nederlandse versie schreef. Het lijkt er in ieder geval op alsof de duitse versie "Ich war einer der Millionen", die wel via een uitgever is gepubliceerd, aanzienlijk meer bekendheid heeft genoten.

De lezer moet bij een dergelijk relaas voor zichzelf het waarheidsgehalte van de persoonlijke gebeurtenissen inschatten, dit is door niemand meer te controleren en wellicht ook van ondergeschikt belang. Wat blijft is de historische beschrijving van de kampen. Deze is overeenkomend en aanvullend op de vele andere Gulag getuigenissen en geschiedsschrijvingen. Dat het door een nederlander is opgeschreven, maakt het bepaald uniek. Het is jammer dat het boek zo in de vergetelheid geraakt lijkt te zijn.
Het boek is in Nederland door de schrijver in eigen beheer uitgegeven, en momenteel alleen nog in tweede hands boekenwinkels verkrijgbaar ( ook via internet voor wie er snel bij is).

Naschrift
Deze recentie is gevonden door de dochter van dhr. Wigmans. Dhr. Wigmans blijkt nog te leven en is 83 jaar. Leest u hier een verslag van mijn bezoek aan de heer Wigmans.
Peter