Hoofdpersoon van Săo Bernardo, Paulo Honório, vertelt in onopgesmukte, maar uiterst doeltreffende stijl, zijn levensverhaal. Het is een even kleurrijke kroniek van het harde leven op het Braziliaanse platteland in de eerste decennia van de 20ste eeuw, als het verhaal van een man wiens karakter hem in de weg staat bij het bereiken van zijn welbewust gekozen doel. Een briljant verhaal van opkomst en ondergang van een ideaal. Honório ontwikkelt zich van een gevangenisboef (wegens moord) en landarbeider tot de bezitter van het landgoed Sao Bernardo. Honório is sterk, doortastend, een harde werker, maar ook sluw, gewelddadig en gewetenloos.
Het vervallen landgoed, dat hij voor een prikje koopt, herstelt hij in de loop der jaren eigenhandig tot een bloeiende onderneming. Alleen de uiteindelijke oogst van al zijn inspanningen en idealen wordt een desillusie.
Op het hoogtepunt van zijn succes besluit hij op middelbare leeftijd alsnog te trouwen om een nazaat voor zijn bezit te hebben. Hij neemt de mooie Madalena tot vrouw. Dit luidt zijn ondergang in.
Beider karakters botsen. De ongeciviliseerde, alleen in hard werkend gelovende en gevoelloze Paulo Honório komt te staan tegenover de zachtmoedige, geletterde en wel met mensen meelevende Madalena. Paulo is zich er van bewust dat zijn vrouw een innemende en goed mens is, ondanks hun wrijvingen en meningsverschillen, die voortkomen uit Paulo’s jaloezie, bruutheid en egoïsme.
De vertelstijl en de talrijke gebeurtenissen, die elk op zich al stof zouden kunnen geven tot aparte romans, geven Sao Bernardo grote allure. De schrijver tekent de mensen en hun karakters door dialogen, waar hun taalgebruik duidelijk maakt hoe ze denken en tot welke sociale klasse ze behoren. Machinaties van lokale politici, omkoperijen om elkaar zwart te maken, vetes met belendende grootgrondbezitters en de ruwe omgang met het personeel bepalen grotendeels Honório’s leven op het Braziliaanse platteland, de certao.
Sao Bernardo is een zowel hecht als luchtig gecomponeerd verhaal over grote beloftes en evenzovele teleurstellingen, met als apotheose Madalena’s onherroepelijke dramatische daad. Tegelijkertijd toont het in al zijn bijfiguren het amalgaam van levens, die zich om Honório afspelen. Sao Bernardo schept tevens een beeld van de manier waarop de moderne tijd tot het Braziliaanse platteland doordringt.
Graciliano Ramos (1892-1953) schreef dit boek in 1934. Het is nog even actueel in zijn thema van succes en noodlot in mensenlevens, in een stijl die aan vlotheid, doeltreffende taal en in zijn boeiende grote en kleine gebeurtenissen zich kan meten met elke roman uit de huidige tijd. Er is niets gedateerds en verouderds aan. Dit flonkerende boek en, ondanks zijn beknoptheid, grootse roman uit de rijke Zuid-Amerikaanse literatuur verdient een grote schare bewonderaars en lezers.
Laurens
