Vol verbazing hoorde ik een vijftiental jaren geleden in de schemering een onbekend gekrijs uit een boom komen. Dat moest een vogel zijn, maar welke? Dichterbij gekomen zag ik op een tak van een eik twee witdonzen jonge ransuilen strak tegen elkaar aan zitten, schreeuwend om eten. Plotseling dook uit de schemer, onhoorbaar, vader uil op met een muis bungelend in z’n snavel. De donsplukken vielen acuut stil en begonnen aan het muizenlijf te trekken. Op zoek naar uitgebreidere informatie over de ransuil, stuitte ik vaak op sterk verouderd of te beknopt encyclopedisch materiaal. Ik werd over de ransuil nauwelijks iets wijzer. Daar is sinds kort verandering in gekomen door de publicatie van het schitterende ‘Uilen van Europa’. Een groot formaat boek, rijk geïllustreerd, boordevol informatie over ‘onze’ uilen. Verbluffend spectaculaire kleurenfoto’s (zo’n 300), prachtige instructieve tekeningen van vlieggedrag, vleugelbouw en karakteristieke houdingen. Interessante duidelijke statistiekjes en over elke uilensoort afzonderlijk een ongekend gedetailleerde beschrijving. Een onweerstaanbaar en wijs boek. De eerste vertaling van dé uilenbijbel.

De eerste helft van ‘Uilen van Europa’ gaat over de algemene kenmerken van uilen, zoals taxonomie, gezichtsveld, jaaggedrag. In het tweede deel komen uitvoerig de 17 uilensoorten in ons werelddeel afzonderlijk aan de orde. ‘Uilen van Europa’, is een zeldzaam informatief boek. De ransuil kent voor mij nu geen geheimen meer, hoewel hij er ongetwijfeld enkele voor zich houdt.
‘Uilen van Europa’ is een kloek boek geworden, zo boordevol tot nu toe ongepubliceerd materiaal en actuele gegevens, dat het verbazingwekkend is als je je realiseert hoeveel mensen duizenden uren moeten hebben gestoken in het geduldig en minutieus observeren van de schichtige vogelsoort, de uil. Soms zijn wel 70.000 braakballen verzameld en uitgeplozen om achter het eetgedrag van een soort te komen. Zelfs monniken zouden hier niet aan begonnen zijn.
De spectaculaire foto’s in het boek zijn volgens de auteurs alle gemaakt zonder in sc?ne te zijn gezet of de uilen zichtbaar te hebben verontrust. Gegevens van waarnemingen van jonge uilen in hun ontwikkeling zijn vaak verkregen door wetenschappers, die de vogels fokken en bestuderen.

De auteurs laten nauwelijks bekende en vooral onbekende feiten over deze vogelsoort ongenoemd. De beschrijvingen van de afzonderlijke soorten munten uit in volledigheid. Mebs en Scherzinger schromen niet toe te geven dat van de gedragingen van de uil nog veel onbekend is of moeilijk logisch te verklaren valt. Daar raken zij aan de discussie over diergedrag. Dieren kun je alleen observeren en hun gedrag duiden naar menselijke maatstaven.
Maar is dat terecht? Een dier is een dier, een eigen soort, die in geen leven leidt dat te vergelijken valt met het dier mens. Moet diergedrag dan logisch verklaarbaar zijn? Logisch volgens menselijke normen? Anderzijds is de menselijke norm voor ons de enige om dieren te bekijken. In de huid van een kat, varken of steenarend kruipen is onmogelijk. Tegelijkertijd wordt het dier onrecht gedaan door het in de menselijke maatstaf te willen duwen. Hoewel de auteurs van ‘Uilen van Europa’ volmondig zeggen dat veel van des uil’s gedrag niet logisch valt te verklaren is duidelijk dat zij tot het kamp behoren van de menselijke beoordelingsmaatstaf.

Waarom vliegen uilen er niet vandoor als er gevaar dreigt? Nee, uilen proberen, geholpen door hun veelkleurige en doortekende verenkleed zich te camoufleren en te verstoppen. Dit terwijl ze vaak met ernstige hartkloppingen van de stress wachten tot de verstoorder -mens of predator- buiten zicht of gehoor is. Een uniek cardiogram van een uil in zo’n stresstoestand staat in het boek.

Uilen staan bekend om hun onmiskenbare ‘zang’. In een meer of minder herkenbare variant blijft dit geluid voorbehouden aan bosuil, oehoe (sic!), oeraluil, ransuil, ruigpootuil. Andere uilen roepen vari?rend van een fluitend djuu djuu.djuu tot een tjuut.tjuut.tjuut. De auteurs onthullen verder: uilen kunnen ’s nachts niks zien.
Het boek ademt een wat droge wetenschappelijke sfeer met een soms taaie taal en onnodig moeilijke woorden. Vooral de algemene hoofdstukken lezen hierdoor wat moeizaam. Maar dat doet weinig af aan de interessante feiten die de auteurs aandragen. Het is slechts een kleine smet voor deze uiterst welkome uitgave, die de wereld van de uilen eindelijk voor iedereen goed zichtbaar maakt.

‘Uilen van Europa’ is zeker niet alleen bestemd en interessant voor vogelaars, integendeel. De algemeen geïnteresseerde natuurliefhebber heeft met dit boek een schat aan informatie in handen, die vooralsnog lange tijd meegaat. Het boek is het resultaat van vele jaren intensief onderzoek. Dat er snel veel nieuwe feiten aan kunnen worden toegevoegd lijkt niet waarschijnlijk.
De foto in deze uitgave van jonge ransuilen in een boom is zo treffend, dat het bij het bekijken lijkt alsof ik hun gekrijs weer hoor, zoals vijftien jaar geleden. Nu weet ik wie ze zijn, wat ze eten, waar ze het liefst wonen, hun balts en paarvorming, jachttechnieken en prooidieren. En dat ze gekke bekken kunnen trekken met hun oorpluimen.